ҚОЙ ШАРУАШЫЛЫҒЫНДАҒЫ ЭМБРИОНДАР ТРАНСПЛАНТАЦИЯСЫНЫҢ ҒЫЛЫМИ-ӨНДІРІСТІК НЕГІЗДЕМЕСІ
Аннотация
Соңғы жылдары медицина, биология және ветеринария ғылымдары
салаларында эмбрионды трансплантациялау әдісін кеңінен қолдануда.
Донорлар мен реципиенттердің физиологиялық жағдайын гормональды
препараттарды қолдану арқылы реттеу жүргізіледі. Қазақстанда
қой шаруашылығы ауыл шаруашылығының дәстүрлі саласы болып
табылады. Айта кету керек, өнімділік қасиеттері бойынша
генетикалық іріктеуден басқа, қой шаруашылығын жақсартудың
маңызды факторы репродуктивті тиімділік болып табылады. Қой мен
ешкілердің бақыланатын өсімін молайту үшін қолдан ұрықтандыру,
эмбриондарды трансплантациялау, сондай-ақ эмбриондарды in vitro
телу технологиялары пайдаланылады. Сонымен қатар, клондау және
трансгенез сияқты басқа биотехнологияларды дамыту үшін ооциттік
және эмбриональды әдістер қажет. Алайда, ұсақ малдың in vitro
эмбриондарын өсіру эмбриондарды трансплантациялаудың ең танымал
бағыты болса да, in vivo эмбриондарын қолдану арқылы көбею ең сәтті
болып табылады.. Сондықтан асыл тұқымды жануарлардың санын
көбейту кезінде эмбриондарды трансплантациялаудың in vivo әдістеріне
маңызды рөл беріледі. Бұл жағдайда жоғары өнімді аналық бездердің
бақыланатын овуляциясы маңызды шарт болып табылады. Аналық
бездердің суперовуляторлық реакциясының сандық (овуляция саны,
эмбриондардың өнімділігі) және сапалық (эмбриондардың өміршеңдігі)
көрсеткіштері гонадотропиндердің дозасына байланысты екені
белгілі. Сонымен қатар, қойларда қолданылатын дозалардың нақты
белгіленген параметрлері жоқ, өйткені препараттың дозасы түрге, тұқымға, көбею кезеңіне және басқа сыртқы (қоректену) және ішкі
(фолликулогенез) факторларға қатысты түзетіледі.
Осыған байланысты жергілікті қой тұқымдарының гендік қорын
сақтау және оларды ұтымды пайдалану мәселесі өте маңызды.
Жергілікті популяциялар мен қой тұқымдарының тұқым қуалайтын
белгілері-олардың төмен құнарлылығы, сонымен қатар дала аймағының
төтенше жағдайларына жоғары бейімделуі (құрғақ климат,
температураның кенеттен өзгеруі) және ауруларға жоғары төзімділік.
Аналық бездің гормоналды ынталандыруы мұндай өнімділігі төмен
қойларда суперовуляцияны тудыру үшін кеңінен қолданылады.
Мақалада отандық ғалымдардың қойлардың суперовуляциясын
ынталандыру және қой эмбриондарын трансплантациялау жөніндегі
ғылыми еңбектеріне шолу келтірілген. Отандық және шет елдік
ғылыми әдебиеттерді талдау суперовуляция туғызу, донорды жасанды
ұрықтаныдру, эмбриондарды бөліп алу және сапасын бағалап,
тасымалдау сияқты биотехнологияның заманауи жетістіктерін
қолданудың нақты қой шаруашылығындағы өсімді иолайтуғы қосатын
үлесін дәлелдеуге мүмкіндік берді.
Автор
С. Н. Қадыр, Т. И. Кульмагамбетов, К. И. Ахметов
DOI
https://doi.org/10.48081/PIWV4119
Ключевые слова
эмбриондар трансплантациясы, суперовуляцияны ынталандыру, биотехнология жетістіктері.